---
«[…] Στον καθημερινό άνθρωπο δεν αρέσει καθόλου να χαζεύει. Όλα
τον ωθούν στο αντίθετο. Συγχρόνως, όμως, το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι ο
εαυτός του, κυρίως αυτό που θα μπορούσε να είναι. Από εδώ ξεκινάει το
ενδιαφέρον του για το θέατρο, για το θέαμα, όπου του παρουσιάζονται τόσα
πεπρωμένα που του προσφέρουν την ποίησή τους δίχως την οδύνη της πίκρας τους.
Εδώ, τουλάχιστον, αναγνωρίζουμε τον χωρίς συνείδηση άνθρωπο που συνεχίζει
βιαστικά την πορεία του προς κάποια άγνωστη ελπίδα. Ο παράλογος άνθρωπος αρχίζει
εκεί όπου ο άλλος τελειώνει, εκεί όπου, σταματώντας να θαυμάζει το παιχνίδι, το
πνεύμα θέλει να πάρει μέρος σ’ αυτό. Να διεισδύσει σ’ όλες τούτες τις ζωές, να
δοκιμάσει την πολλαπλότητά τους, συγκεκριμένα να τις υποδυθεί. Δεν λέω ότι
γενικά οι ηθοποιοί υπακούουν σε τούτο το κάλεσμα, ότι είναι παράλογα πλάσματα,
αλλά ότι το πεπρωμένο τους είναι ένα παράλογο πεπρωμένο που θα μπορούσε
ενδεχομένως να γοητεύσει και να προσελκύσει μια διορατική καρδιά. […]
Ο ηθοποιός βασιλεύει στο φθαρτό. Απ’ όλες τις δόξες, το
ξέρουμε, η δική του είναι η πιο εφήμερη. Κατά τα λεγόμενά του, τουλάχιστον. Αλλά
όλες οι δόξες είναι εφήμερες.[…]
[…] Ένας ηθοποιός πετυχαίνει ή δεν πετυχαίνει. Ένας συγγραφέας
διατηρεί μια ελπίδα, ακόμα κι αν δεν αναγνωρίζουν το ταλέντο του. Υποθέτει ότι
τα έργα του θα επιβεβαιώσουν κάποτε αυτό που ήταν. […] Να μην είναι γνωστός,
σημαίνει για κείνον, ότι δεν παίζει, και να μην παίζει σημαίνει να πεθαίνει
εκατό φορές μαζί με όλα τα πρόσωπα που θα είχε ζωντανέψει ή αναστήσει με την
ερμηνεία του.
Τι το εκπληκτικό να βρίσκει κανείς μια δόξα φθαρτή, χτισμένη
πάνω στις πιο εφήμερες δημιουργίες; Ο ηθοποιός έχει στη διάθεσή του τρεις ώρες
για να υποδυθεί τον Ιάγο ή τον Άλκη, τη Φαίδρα ή τον Γκλόστερ. Σ’ αυτό το
σύντομο διάστημα, τους κάνει να γεννηθούν και να πεθάνουν πάνω σε πενήντα
τετραγωνικά μέτρα πάλκου. Ποτέ το παράλογο
δεν απεικονίστηκε τόσο καλά και τόσο μακροχρόνια. Ποιον σύντομο δρόμο θα
μπορούσες να ευχηθείς, που να είναι πιο αποκαλυπτικός, γι’ αυτές τις υπέροχες
ζωές, γι’ αυτά τα τέλεια και μοναδικά πεπρωμένα που εξελίσσονται και σβήνουν
ανάμεσα σε τοίχους για λίγες ώρες; […]
Διασχίζοντας έτσι τους αιώνες και τα πνεύματα, υποδυόμενος τον άνθρωπο όπως μπορεί
να είναι και όπως είναι, ο ηθοποιός σμίγει μ’ αυτό το άλλο παράλογο πρόσωπο,
τον ταξιδευτή. Όπως κι εκείνος, έτσι κι αυτός εξαντλεί κάτι και προχωρά
ασταμάτητα. Είναι ο ταξιδευτής του χρόνου και, προκειμένου για τους καλύτερους,
ο ταξιδευτής που παγιδεύεται από τις ψυχές. Αν ποτέ η ηθική της ποσότητας
μπορούσε να βρει μια τροφή, θα την έβρισκε σε τούτη την παράξενη σκηνή. Είναι
δύσκολο να πούμε μέχρι ποιου σημείου ο ηθοποιός επωφελείται από τα πρόσωπα που
υποδύεται. Όμως το σημαντικό δεν είναι εδώ. Αρκεί να μάθουμε μονάχα μέχρι ποιου
σημείου ταυτίζεται μ’ αυτές τις αναντικατάστατες ζωές. Συμβαίνει, πράγματι, να
κουβαλά τούτα τα πρόσωπα μαζί του, να πλημμυρίζουν κάπως το χρόνο και το χώρο
όπου γεννήθηκαν. Συνοδεύουν τον ηθοποιό που δεν αποχωρίζεται πια πολύ άνετα
αυτό που υπήρξε. Συμβαίνει, έτσι, να ξαναβρίσκει την κίνηση του Άμλετ που
σηκώνει το κύπελλό του, όταν ο ίδιος πιάνει το ποτήρι του. Όχι, η απόσταση που
τον χωρίζει από τα πρόσωπα που ζωντανεύει δεν είναι τόσο μεγάλη. Αποδίδει
λοιπόν εν αφθονία, όλους τους μήνες ή όλες τις μέρες, τούτη την τόσο μεστή
αλήθεια, ότι δηλαδή δεν υπάρχουν σύνορα ανάμεσα σ’ αυτό που ένας άνθρωπος θέλει
να είναι και σ’ αυτό που είναι. Αποδεικνύει ως ποιο σημείο το φαίνομαι κάνει το
είμαι, φροντίζοντας πάντα να το αποδώσει καλύτερα. Γιατί αυτό είναι η τέχνη του,
να υποκρίνεται τέλεια, να μπαίνει όσο πιο πολύ γίνεται σε ζωές που δεν είναι
δικές του. Στο τέλος της προσπάθειάς του, η κλίση του καθορίζεται: ν’ αποδώσει
ολόψυχα ότι δεν είναι τίποτα ή ότι είναι πολλαπλός. Όσο πιο στενά είναι τα όρια
που του δίνονται για να δημιουργήσει το πρόσωπο του ρόλου του, τόσο πιο
απαραίτητο είναι το ταλέντο του. Θα πεθάνει σε τρεις ώρες με το πρόσωπο που
έχει σήμερα. Πρέπει σε τρεις ώρες να νιώσει και να εκφράσει ένα ολόκληρο
εξαιρετικό πεπρωμένο. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να χάσει τον εαυτό του για
να τον ξαναβρεί. Σ’ αυτές τις τρεις ώρες πηγαίνει ως το τέρμα του αδιέξοδου
δρόμου που ο θεατής χρειάζεται ολόκληρη τη ζωή του για να τον διατρέξει.
[…] Θεατρική σύμβαση σημαίνει ότι το συναίσθημα δεν
εκφράζεται και δεν γίνεται κατανοητό παρά μόνο με τις κινήσεις και με το σώμα-
ή με τη φωνή που ανήκει εξίσου στο σώμα και την ψυχή. Ο νόμος αυτής της τέχνης
απαιτεί να μεγαλοποιούνται όλα και να μεταφέρονται στο πετσί του ρόλου. […] Οι
σιωπές εδώ πρέπει να γίνονται ηχηρές. […] Το σώμα είναι βασιλιάς. Δεν είναι «θεατρικός»
ο οποιοσδήποτε, κι ετούτη η λέξη, άδικα διασυρμένη, καλύπτει μια ολόκληρη
αισθητική και μια ολόκληρη ηθική. Ο άνθρωπος περνάει τη μισή ζωή του κάνοντας
υπονοούμενα, στρέφοντας αλλού το κεφάλι και σωπαίνοντας. Ο ηθοποιός εδώ είναι ο
παρείσακτος. Ελευθερώνει από τα μάγια αυτή την αλυσοδεμένη ψυχή και τα πάθη
ξεχύνονται επιτέλους στη σκηνή. […]
Μα το ανθρώπινο σώμα δεν αρκεί. Η μάσκα και οι κόθορνοι, το
μακιγιάζ που μεταμορφώνει και τονίζει τα κύρια χαρακτηριστικά του προσώπου, η
ενδυμασία που υπερβάλλει και απλοποιεί, τούτος ο κόσμος θυσιάζει τα πάντα στην
εμφάνιση και απευθύνεται μόνο στα μάτια. Από ένα παράλογο θαύμα, το σώμα και
πάλι προσφέρει τη γνώση. […]
Πώς να μην καταδικάσει η Εκκλησία το επάγγελμα του ηθοποιού;
Αποστρεφόταν σε τούτη την τέχνη την αιρετική πολλαπλότητα των ψυχών, τη
διαστροφή των συγκινήσεων, τη σκανδαλώδη έπαρση του πνεύματος που αρνείται να
ζήσει ένα μόνο πεπρωμένο και ρίχνεται σ’ όλες τις υπερβολές. […] Έτσι, αυτό το
τόσο υποτιμημένο επάγγελμα μπορεί να γίνει αφορμή μιας σοβαρής πνευματικής
διαμάχης. «Αυτό που έχει σημασία», λέει ο Νίτσε, «δεν είναι η αιώνια ζωή, είναι
η αιώνια ζωντάνια». Πράγματι, όλο το δράμα συνίσταται σε τούτη την επιλογή.
[…]
Οι θεατρίνοι της εποχής ήξεραν πως ήταν αφορισμένοι. Όποιος
επέλεγε τούτο το επάγγελμα, επέλεγε την Κόλαση. Και η Εκκλησία έβλεπε σ’ αυτούς
τους χειρότερους εχθρούς της. […]
[…] Για τον ηθοποιό, όπως και για τον παράλογο άνθρωπο, ένας
πρόωρος θάνατος είναι ανεπανόρθωτος. Τίποτα δεν μπορεί ν’ αντισταθμίσει όλα τα
πρόσωπα των ρόλων του και τους αιώνες που σίγουρα θα διέτρεχε. Μα, έτσι κι
αλλιώς θα πεθάνει. Γιατί ο ηθοποιός αναμφίβολα βρίσκεται παντού, μα παρασύρεται
επίσης από το χρόνο χωρίς να μπορεί να ξεφύγει απ’ αυτόν.
Φτάνει λίγη φαντασία για να νιώσουμε τότε τι σημαίνει ένα
πεπρωμένο ηθοποιού. Μέσα στο χρόνο συνθέτει και αραδιάζει τα πρόσωπα των ρόλων
του. Μέσα στο χρόνο επίσης μαθαίνει πώς να τα δαμάζει. Όσο πιο διαφορετικές
ζωές έζησε, τόσο πιο εύκολα τις αποχωρίζεται. Έρχεται η ώρα που πρέπει να
πεθάνει στη σκηνή και στη ζωή. Ό, τι έζησε είναι μπροστά του. Βλέπει καθαρά.
Αισθάνεται ότι αυτή η περιπέτεια είναι συγκλονιστική και αναντικατάστατη. Ξέρει
και μπορεί τώρα να πεθάνει. Υπάρχουν γηροκομεία για ηθοποιούς.
* Ο παράλογος άνθρωπος: Το θέατρο
Αλμπέρ Καμύ, Ο μύθος του Σισύφου, Δοκίμιο για το παράλογο
Εκδόσεις Καστανιώτη (2007)
(Α.Τ.)
---
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου