Μετάβαση στο κύριο περιεχόμενο

Γιώργος Λιερός, Υπαρκτός καινούργιος κόσμος, Ένας πολιτισμός του δώρου


---
"[…] Διά του δώρου, λοιπόν, παρουσιάζονται το ένα στο άλλο, αναγνωρίζονται αμοιβαία και γίνονται αποδεκτά δύο πρόσωπα. Αντίθετα, η παράλειψη της πρόσκλησης (ήδη από τότε που οι Ολύμπιοι Θεοί δεν κάλεσαν την Έριδα στη γιορτή) ή η άρνηση της αποδοχής της αποτελούν προσβολές του προσώπου και της τιμής του. Στις αρχαϊκές κοινωνίες είναι ιδιαίτερα σημαντικός ο ρόλος της τιμής (υπόληψης) του προσώπου˙ αυτή συσχετίζεται προπάντων με τη γενναιοδωρία, την επαυξημένη ανταπόδοση του δωρήματος, ώστε ο αρχικός δωρητής να μεταβάλλεται σε υπόχρεο κ.ο.κ. Ακόμα και οι πιο αρχαϊκές ομάδες είναι εξαιρετικά ευαίσθητες στο θέμα της τιμής. Όπως έγραφε ο Μως, «οι άνθρωποι έμαθαν να εγγυώνται την τιμή και το όνομά τους πολύ πριν μάθουν να υπογράφουν»˙ το έκαναν με παροχές, προσφορές, τελετουργίες και δώρα. Η τιμή και η υπόληψη είναι η μαγική αύρα που περιβάλλει το άτομο. […] «Χαλασμένο πρόσωπο» είναι μία έκφραση των Κουακιούτλ για έναν αρχηγό που δεν δίνει πότλατς (γιορτές στις ΒΔ ακτές της Αμερικής, στις οποίες μεγάλες ποσότητες πλούτου μοιράζονται ή απλώς καταστρέφονται σε μία εξαιρετικά ανταγωνιστική επίδειξη πλούτου). […] Σε αυτούς τους λαούς, το φυσικό πρόσωπο είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα «δείγμα του είδους», μια «γυμνή ζωή», κάτι πολύ παραπάνω από τις κατά καιρούς ορέξεις του, τις εμπειρίες του ή όσα έχει αποκτήσει. Είναι μία αισθητή ψυχική και πνευματική οντότητα.
Το πρόσωπο δεν αποτελεί μια νεωτερική επινόηση, ούτε καν ήρθε στον κόσμο με τους μονοθεϊσμούς ή τις αρχαίες φιλοσοφίες (Ελληνική, Ινδική, Κινέζικη). Στις αρχαϊκές κοινωνίες όμως, οι ανταλλαγές των δώρων γίνονται κατά βάση ανάμεσα σε αυτό που ονόμαζε ο Μαρσέλ Μως «ηθικά πρόσωπα»- κλαν, φυλές, οικογένειες.
[…] Θα μπορούσαμε να πούμε ότι σε μια τέτοια ομάδα το κάθε φυσικό πρόσωπο, αντί το ψυχικό βάθος που απέκτησε διά της «κακής συνείδησης» (ο όρος είναι του Νίτσε) το άτομο στις ταξικές κοινωνίες, έχει από κοινού, μοιράζεται τον πλούσιο φαντασιακό και συμβολικό κόσμο της ομάδας που αποτελεί κάτι σαν το κοινό ασυνείδητό της. […] Κατά τα άλλα, τα εγωιστικά κίνητρα δεν απουσιάζουν από αυτές τις κοινωνίες, κάθε άλλο μάλιστα˙ δεν έχουν όμως οικονομικό περιεχόμενο. Η πλειοδοσία σε δώρα έχει εξαιρετικά ανταγωνιστικό χαρακτήρα. Το πότλατς μπορεί να εκτραπεί σε βιαιοπραγίες ή και σκοτωμούς ανάμεσα στους ανταγωνιζόμενους αρχηγούς, οι οποίοι μπορεί συχνά να είναι στενοί συγγενείς. Όπως παρατηρούσε ο Μαρσέλ Μως, αυτοί οι ανταγωνισμοί είναι πιο έντονοι στις εξισωτικές απ’ ό,τι στις ιεραρχημένες κοινωνίες. Οι συμμετρικές σχέσεις και η οριζοντιότητα συνάδουν με τον ανταγωνισμό, και όταν ξεσπάσει η βία, δεν υπάρχουν οι κατασταλτικοί μηχανισμοί για να τη σταματήσουν. Οι αρχαϊκές κοινωνίες δεν μπορούν να καταστείλουν τη βία, όπως οι δικές μας, μπορούν μόνο να την προλάβουν˙ έτσι επινόησαν θεσμούς και τελετουργίες  οι οποίες εκτρέπουν ανταγωνισμούς, δυνάμει επικίνδυνους για την κοινότητα, σε δρόμους επωφελείς. Σε αντίθεση με τις δικές μας κοινωνίες, στους άγριους ο ανταγωνισμός είναι ανταγωνισμός στη γενναιοδωρία."

Γιώργος Λιερός, Υπαρκτός καινούργιος κόσμος, Κοινωνική/ Αλληλέγγυα και Συνεργατική Οικονομία, Οι Εκδόσεις των Συναδέλφων, Αθήνα (2012)

(Α.Τ.)
---




Σχόλια